Bir İdeoloji Olarak İslamcılık

 Bir İdeoloji Olarak İslamcılık

İdeolojiyi bir grubun davranışlarına yön veren düşünceler bütünü olarak tanımlayabiliriz[1]. Dinlerin de insanların hayatlarında yönlendirici temel unsurlardan birini olduğunu düşündüğümüzde dini ideolojilerden de bahsetmek mümkün olacaktır. Dolayısıyla bu kavramlar çerçevesinde “İslamcılık” adıyla da bir ideolojinin var olduğunu söyleyebiliriz.  İslamcılık ideolojisinin de 19. yüzyılda ortaya çıktığını ve diğer ideolojilerde (Türkçülük, Batıcılık…) olduğu gibi Osmanlı coğrafyasında yaşanan siyasi, toplumsal, hukuki hatta bilimsel alanlardaki sorunlara ortak bir ana fikirle çözüm üretme hedefi taşıdığını söylemek mümkündür[2]. Tarihi arka plan da göz önüne alındığında görülmektedir ki: çeşitli gruplar, bulunduğu dönemin sıkıntılarına çeşitli referanslarla çözüm önerileri sunmuş ve kendi ideolojilerini inşa etmiştir. Dönemin İslami hassasiyeti yüksek olan grupları da çözüm önerilerini İslam’ı referans alarak getirmiş ve zamanla bu düşünceler bütünü bir ideolojiye dönüşmüş, İslamcılık olarak anılmaya başlamıştır.

İslamcılık düşüncesini sadece siyasal bir ideoloji olarak görmek indirgemeci bir yaklaşım olacaktır. Çünkü İslamcılık ideolojisinin referansı olan İslam dininin öğretileri sadece siyasal alanla kısıtlı değildir. Eğitimden ekonomiye, hukuktan felsefeye kadar her alanda belirli çerçeveler sunar. Bu doğrultuda İslamcılık ideolojisinin temel amacının İslami usul ve esaslara göre belirlenmiş bir devlet anlayışı çatısında aynı esaslara göre yaşayan bir toplum meydana getirmektir. Devletin her bir enstrümanı da hedeflenen bu toplumun inşası için çalışmalıdır. Örnek verecek olursak ülkede kabul gören ekonomi sisteminde faiz hiçbir şekilde bulunamaz. Tüccarlar İslam ahlakında emredildiği şekilde hiçbir hileye bulaşmadan alışverişini yapmak zorundadır. Ayrıca bu düzeni denetleyen mekanizmalar bir aksaklık tespit edip hukuku devreye sokacağı zaman kullanacağı hukuk sistemi İslam’ın emrettiği şeriat kanunları olacaktır. Bu uygulamaların neticesinde de İslamcılık, ideal bir devlete ve topluma ulaşmayı tasavvur eder. Nihayetinde ulaşılacak ideal ise İslam dininin peygamberi Hz. Muhammed’in (sav) inşa ettiği toplumdur.

İslamcılık ideolojisinin esasını İslam’ın oluşturduğunun üzerinde ısrarla dursak da bu durum İslam ile İslamcılık’ın aynı şeyler olduğunu iddia ettiğimiz anlamına gelmemelidir. Bu noktada “her Müslüman İslamcı mıdır?” sorusu üzerine düşünmek, ikisinin arasındaki farkı daha iyi anlamımızı sağlayacaktır. Nitekim, bir kişinin Müslüman olmasının şartı İslam fıkhının bildirdiği üzere kelime-i şehadet getirip imanın şartlarını yerine getirmesidir. Bu gerekleri sağlayanlara Müslüman denir ve Müslümanlıklarını fiilleriyle sorgulama hakkımız yoktur. İdeoloji olan İslamcılık mensubu olarak anılmak içinse Müslüman olmak bir ön gereklilik ise de bu şartları yerine getirmek yeterli değildir. İslamcı olarak anılan bir kişiden beklenen ise İslam’ın esaslarını her alanda hâkim kılmak üzere gayret göstermesidir. Dolayısıyla her İslamcıya Müslümandır diyebilsek de her Müslümana İslamcı diyemeyiz.

Özellikle cumhuriyet sonrası İslamcılık faaliyetleri incelendiğinde bilhassa siyaset alanında ortaya konan gayretler diğer ekonomi, eğitim gibi alanlara nazaran daha çok dikkat çekmektedir. Burada da cumhuriyet sonrası süreçte İslamcı Müslümanların hedeflerine ulaşmakta siyaset engeline çok ciddi şekilde takılmış olmalarını göz ardı etmemek gerekir. Örneğin, eğitim alanında İslamcı faaliyetlerde bulunmak isteyen grupların siyaset tarafından hukuk aracılığıyla engellenmesi; bu grupların haklı olarak her şeyden önce siyaset kurumunu ellerine geçirmeleri gerektiğini düşündürtmüştür. Buna bağlı olarak da cumhuriyetin başlarında özellikle eğitim alanındaki İslamcı girişimler fazlayken sonralarında bu gayretler de siyaset alanına kaymıştır. Necmettin Erbakan’ın öncülük ettiği hareketi de bu bağlamda değerlendirmek mümkündür. Erbakan, alanında başarılı bir mühendisken önüne çıkan siyasi engellerden dolayı mesleğini bırakıp siyasete atıldığını söylemektedir. Örnek olarak da yerli ve milli imkanlarla üretilen otomobil “devrim arabaları” meşhurdur.

İslamcı grupların siyasete atılması ve kurtuluşun buradan olduğunu düşünerek hareket etmesiyle de İslamcı ideolojinin çalışmaları siyasi alana indirgenmiştir. Günümüzde ise İslamcı faaliyetlerin siyaset alanındaki engellerinin kalkmasıyla birlikte diğer alanlardaki faaliyetleri artmıştır. Belli İslami hassasiyetleri gözeterek eğitim alanında kurulan bazı özel vakıf kolejleri, üniversiteleri; ekonomi alanında kurulan faizsiz katılım bankalar bu faaliyetlere örnek olarak görülebilir.

Sonuç olarak, İslamcılık fikri 19. yüzyılda bir kurtuluş yolu olarak kendini ortaya atmış ve zamanla bir ideoloji halini almıştır. İslamcı bir Müslüman, bulunduğu toplum ve devlette İslam’ın emirlerini hâkim kılmak için her türlü gerekli gayretlere giren kişidir. Bununla birlikte unutulmamalıdır ki İslamcılık özünü İslam’dan alsa da İslam’dan farklıdır, her İslamcı Müslüman olsa da her Müslüman İslamcı değildir.

 

Hasan İnceöz

26.04.2022


[1] https://sozluk.gov.tr/

[2] https://islamansiklopedisi.org.tr/islamcilik#2-ikinci-mesrutiyet

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kelam İlminin Doğuşu ve Önemli Ekoller

Resim
Kelam İlminin Doğuşu ve Önemli Ekoller İslam dini, efendimiz Hz. Muhammet’e (sav) 610 yılında gelen ilk vahiyle başlamış ve 632 yılında son vahiyle tamamlanmıştır. Bu süreçte İslam’a dair her türlü soru efendimiz tarafından cevaplanmış ve ihtilafa mahal verecek bir ortam oluşmamıştır. Efendimizin vefatının ardından kesin hükmü koyucu bir makamın artık olmayışıyla bazı sorulara net cevaplar bulunamamaya başlanmıştır. İslam’ın farklı coğrafyalar ve kültürlerle tanışmasıyla bu sorular artmış, cevaplar için müzakere ve münazara ortamları oluşmuştur. Bunun yanında Hz. Osman’ın şehadeti ve Hz. Ali’nin halifeliği sürecindeki yaşanan Müslümanların kendi içindeki siyasi ihtilafları itikadî hususlarda daha önce sorulmaya ihtiyaç dahi duyulmamış soruların doğmasına neden olmuştur. Tüm bu hadise ve durumlar da itikat (inanç) hususlarına cevap arayacak olan Kelam ilminin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu yazımızda kelamın doğuşunu ve dönemin başlıca ekolleri üzerinden de seyrini genel ha
Devamı

Osmanlı’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Modernleşme

Resim
  Osmanlı’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Modernleşme Osmanlı İmparatorluğu diğer büyük imparatorluklar gibi kurulup yükselmiş, sonra duraklamış ve gün gelmiş gerileyip yıkılmıştır. Osmanlı’nın bu dönemlendirmelerini yaparken hangi tarihi vakaların iki dönemi birbirinden ayıracağı meselesi uzun bir tartışma konusudur. Buna karşılık bu dönemlendirmeleri ayırırken tercih edilen vakalar birbirine yakın dönemlerdir, belirli bir tarihi değil de bir dönemi ya da süreci esas almak daha yerinde bir tercih olacaktır. Çünkü neticede büyük ve köklü bir imparatorluğun seyri bir günde değişmemektedir. Örneğin Osmanlı’nın 1774 yılında Rusya ile imzalamış olduğu Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı açısından çok önemli, manevi anlam da taşıyan bir hadisedir. Çünkü ilk defa halkı hem Türk hem Müslüman olan bir toprak parçası, Kırım, Osmanlı’nın elinden çıkmıştır. Bu anlaşma 21 Temmuz günü imzalanmış olsa da Osmanlı’yı bu yenilgiye götüren arkasında bir süreç vardır. Bu süreçleri ayrıntılı tahlil etmeden,
Devamı

İçtihadın Doğuşu

Resim
İçtihadın Doğuşu  İslam hukukunun hiç şüphesiz temel kaynağı vahiydir yani Kur’an ve Sünnettir. Bu kaynaklar, genel bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nas” diye isimlendirilir. Nasların sayıca sınırlılığı, sınırsız denebilecek hukukun ihtiyaç ve problemlerinin tamamına cevap verememektedir. Doğal olarak akıllarda “sınırlı ile sınırsıza nasıl cevap bulacağız” sorusu doğmuştur.   İşte tam da burada içtihat kavramı devreye girecektir. İçtihat, Arapça bir kelime olup kelime kökü gayret etmek anlamında gelen “cehd”dir. Ve fıkıh literatüründe de “bir şer‘î hüküm hakkında bir kanaate (zan) ulaşabilmek için bütün gücün harcanması” demektir. Bu yazımızda içtihadın ortaya çıkış sürecini genel hatlarıyla ele alacağız. İçtihadın efendimiz Hz. Muhammed’in vefatından sonra ortaya çıktığını ve içtihadın şart olduğu kanaatindeyiz. Kimi fıkıh usulü alimleri, içtihadın doğuşunu Efendimiz’in (sav) verdiği kararlarla olduğunu savunsa da bu fikri yerinde bulmamaktayız. Her şeyden evvel
Devamı