İbn Haldun Gözüyle Bilgiye Bakmak

İbn Haldun Gözüyle Bilgiye Bakmak


Tefekkür kelimesi, Arapça olup lügat manasıyla düşünme, düşünüş anlamlarına gelmektedir. Ayrıca Bina’dan “تفعُّل, tefeu’ul” babındandır, binası da tekellüf içindir yani aşama aşama ilerlemek, ilerledikçe de derinleşmek anlamlarını verir. Tefekkür de düşünmede kademeli olarak derinleşmedir. Bu derinleşmenin neticesinde insanın zihninde oluşan ve dilden dökülen ifadelere de bilgi denir. Bu bilgilerin metodolojik olarak tasnifi ile de bilim ortaya çıkar.

Varlık kelimesini Allahu Teala’nın yaratıp vücut verdiği her türlü mevcudiyet olarak tanımlayacak olursak bu varlıklar içinde insan için tefekkür, bilgi ve bilim söz konusudur. Ve Allahu Teala’nın yarattığı iki varlık alemi vardır. Birisi bizim için görünür, dokunulur ve akledilebilir olan “şuhud alemi” diğeri ise nüfuz edemediğimiz, göremediğimiz ve akledemediğimiz “melekut alemi”dir.

Bilgiyi iki farklı perspektiften tasnif edersek ilk perspektif kaynakçası bakımındandır, iki ana kola ayırabiliriz. Birincisi değişmez ilke anlamına gelen “usul”, ikincisi de usulden hareketle çıkarılan ayrıntı anlamındaki “furuğ’”dur. Diğer bir perspektif de bahsi geçen alemleri referans kabul ederektir, o da iki çeşittir. İbn Haldun, akledilebilen bilgi içereni yani şuhud aleminden olanı “tabii ilimler”; akledilemiyen bilgi içereni yani melekut aleminden olanı da “nakli ilimler” olarak temelde iki sınıfa ayırmıştır.

Tabii ilimler, insanın şuhud alemindeki araştırmaları, gözlemleri, deneyim ve tecrübeleriyle ortaya çıkar. Burada ilmin ilerlemesindeki referans noktası, şuhud aleminin tek tefekkür edebilen varlığı olan insanın aklıdır. Daha metodolojik bir ifadeyle, tabii ilimlerin usulünü (ilkesini) de furuğ’sunu (ayrıntısını) da insanın aklı belirler.

Nakli ilimler, insanın erişemediği melekut alemi temelli bilgilerdir. İnsan, cismani olarak o aleme erişip şuhud alemindeki gibi bilgileri toplayıp getiremez. Burada, melekut aleminden olan melekler ve şuhud aleminden olan peygamberler devreye girerek şuhud alemine, melekut aleminden bilgi verirler. Bu bilgi aktarımına da haber adı verilir. Haberin kaynakları da doğrudan doğruya Hak Teala’nın kelamı olan “Kur’an”, O’nun resulü Hz. Muhammed’in “sünneti” ve ayrıca Efendimiz (sav)’e şahit olup aktarıcı olan sahabeler yani “asar” dır. Dolayısıyla, bu ilim çeşidinde usul olan, haberi verilen nakildir, akıl değildir. Yani, usul insan orijinli değildir ve tabii bir sonucu olarak insanın usulde hiçbir şart ve durumda değişiklik yapması söz konusu dahi değildir. Fakat furuğ’u belirleyen yine insan aklıdır. Akıl, haber ile gelen usulden sapmadan ayrıntıyı belirleyebilmekle yetkilendirilmiştir. İşte, mezhepler de ayrıntıyı belirlerken bu noktada ortaya çıkmıştır. Hak mezheplerin hepsinde de usuller harfiyen aynıdır, ihtilaflar ayrıntılardadır.

Burada, akla düşen görev, nasıl ki bir pergel çember çizerken merkezinden sapmadan hareket yetkisini kullanıyorsa usulü de merkez bilip ondan sapmadan kuvveti nispetince hareket etme gayretinde olmaktır. Bu iş ne akılla olacaktır ne de akılsızlıkla.

Hasan İnceöz

08.03.2020






Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kelam İlminin Doğuşu ve Önemli Ekoller

Resim
Kelam İlminin Doğuşu ve Önemli Ekoller İslam dini, efendimiz Hz. Muhammet’e (sav) 610 yılında gelen ilk vahiyle başlamış ve 632 yılında son vahiyle tamamlanmıştır. Bu süreçte İslam’a dair her türlü soru efendimiz tarafından cevaplanmış ve ihtilafa mahal verecek bir ortam oluşmamıştır. Efendimizin vefatının ardından kesin hükmü koyucu bir makamın artık olmayışıyla bazı sorulara net cevaplar bulunamamaya başlanmıştır. İslam’ın farklı coğrafyalar ve kültürlerle tanışmasıyla bu sorular artmış, cevaplar için müzakere ve münazara ortamları oluşmuştur. Bunun yanında Hz. Osman’ın şehadeti ve Hz. Ali’nin halifeliği sürecindeki yaşanan Müslümanların kendi içindeki siyasi ihtilafları itikadî hususlarda daha önce sorulmaya ihtiyaç dahi duyulmamış soruların doğmasına neden olmuştur. Tüm bu hadise ve durumlar da itikat (inanç) hususlarına cevap arayacak olan Kelam ilminin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu yazımızda kelamın doğuşunu ve dönemin başlıca ekolleri üzerinden de seyrini genel ha
Devamı

Osmanlı’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Modernleşme

Resim
  Osmanlı’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Modernleşme Osmanlı İmparatorluğu diğer büyük imparatorluklar gibi kurulup yükselmiş, sonra duraklamış ve gün gelmiş gerileyip yıkılmıştır. Osmanlı’nın bu dönemlendirmelerini yaparken hangi tarihi vakaların iki dönemi birbirinden ayıracağı meselesi uzun bir tartışma konusudur. Buna karşılık bu dönemlendirmeleri ayırırken tercih edilen vakalar birbirine yakın dönemlerdir, belirli bir tarihi değil de bir dönemi ya da süreci esas almak daha yerinde bir tercih olacaktır. Çünkü neticede büyük ve köklü bir imparatorluğun seyri bir günde değişmemektedir. Örneğin Osmanlı’nın 1774 yılında Rusya ile imzalamış olduğu Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı açısından çok önemli, manevi anlam da taşıyan bir hadisedir. Çünkü ilk defa halkı hem Türk hem Müslüman olan bir toprak parçası, Kırım, Osmanlı’nın elinden çıkmıştır. Bu anlaşma 21 Temmuz günü imzalanmış olsa da Osmanlı’yı bu yenilgiye götüren arkasında bir süreç vardır. Bu süreçleri ayrıntılı tahlil etmeden,
Devamı

Bir İdeoloji Olarak İslamcılık

Resim
  Bir İdeoloji Olarak İslamcılık İdeolojiyi bir grubun davranışlarına yön veren düşünceler bütünü olarak tanımlayabiliriz [1] . Dinlerin de insanların hayatlarında yönlendirici temel unsurlardan birini olduğunu düşündüğümüzde dini ideolojilerden de bahsetmek mümkün olacaktır. Dolayısıyla bu kavramlar çerçevesinde “İslamcılık” adıyla da bir ideolojinin var olduğunu söyleyebiliriz.   İslamcılık ideolojisinin de 19. yüzyılda ortaya çıktığını ve diğer ideolojilerde (Türkçülük, Batıcılık…) olduğu gibi Osmanlı coğrafyasında yaşanan siyasi, toplumsal, hukuki hatta bilimsel alanlardaki sorunlara ortak bir ana fikirle çözüm üretme hedefi taşıdığını söylemek mümkündür [2] . Tarihi arka plan da göz önüne alındığında görülmektedir ki: çeşitli gruplar, bulunduğu dönemin sıkıntılarına çeşitli referanslarla çözüm önerileri sunmuş ve kendi ideolojilerini inşa etmiştir. Dönemin İslami hassasiyeti yüksek olan grupları da çözüm önerilerini İslam’ı referans alarak getirmiş ve zamanla bu düşünceler bütün
Devamı