Cumhuriyetin Zemini: Tanzimat Fermanı

 Cumhuriyetin Zemini: Tanzimat Fermanı



Tanzimat fermanının Osmanlı tarihinde dönüm noktalarından biri olduğu şüphesizdir. 1839 yılında ilan edilen Tanzimat’ın öne çıkan maddelerinden birisi ilk defa millet ve vatan gibi kavramlara yapılan vurgudur. Burada zikredilen millet artık padişah yerine egemenliğin sahibi olarak ilan edilmiştir ve imparatorluğun toprakları anlatılırken de vatan kavramı tercih edilmiştir. Bu tercihler de “Tanzimat ile birlikte egemenlik padişahtan alınıp millete verilmiştir” söylemini haklı çıkarmaktadır. Bir diğer önemli vurgu ise canın ve malın bundan sonra emniyette olacağıdır. Akıllara gelen ilk soru ise “daha önce emniyette değil miydi” olacaktır. Padişahın kulları olarak nitelendirilen devlet adamları mevcut hukuk kurallarına göre padişahın yönettiği şirketin köleleri gibidir ve padişahın onlar üzerinde tasarruf hakkı vardır. Tebaa ise Allah’ın kullarıdır ve hukuk önünde padişah ile aynı haklara sahiptir. Tanzimat fermanında vergi toplama usul değişikliği, askerlik hizmetinin erkeklere vatan hizmeti olarak yüklenmesi gibi önemli, köklü değişiklikler olsa da bu yazımda -cumhuriyetin ilanına ve inkılaplara da zemin hazırlayan- egemenliğin millete verilmesi ve devlet adamlarının statü değişikliği gibi daha öncelikli bulduğum konulara değineceğim.


Tanzimat öncesi dönemde devlet doğrudan padişahın mülküydü tıpkı şirket yönetir gibi padişahlar şirketin sahibi gibi tasarruflara sahipti. Dolayısıyla padişahın atamış olduğu devlet adamları da sorumlu oldukları birim de yine padişahındı. Bu yönetim şeklindeki mali düzenlemeye örnek verecek olursam, padişah bir nezarete nazır atar, o nazıra da nezaretin tüm memurlarının maaşlarının ve nezaretinin ihtiyaçlarını giderecek şekilde para veriyordu. Nazır da almış aldığı parayı gerekli ihtiyaçlara göre taksim ediyordu. Bunun neticesinde de kişiler kurumlarla bir sayılacak derecede yetkili oluyordu. Ayrıca bu devlet adamları vefat ettiğinde de miras bırakamıyordu çünkü aslında her şey padişahın mülküydü. Görevi devralan devlet adamı da öncekinin geçici süreliğine yönetmiş olduğu mal varlığını devralmış oluyordu. Tanzimat ile artık devlet adamları da halktan biri kabul edildi ve onlar da artık şahsi mallara sahip olabilir, miras bırakabilir hale geldi. Devlet tarafından kendisinin ve ailesinin ihtiyaçlarına yetecek derecede maaş bağlandı. Böylelikle kurumlar ve şahıslar birbirinden ayrılmış oldu.

Tanzimat ile değişen en kritik durumlardan birisi de egemenliğin kimde olduğudur. Tanzimat öncesine kadar egemenlik hakkı bütünüyle padişaha ait iken Tanzimat ile egemenlik millete verilmiştir. Bu değişim de aslında millet meclislere zemin hazırlamış ve milletin kendisine idarenin yolunu açmıştır. Nitekim, cumhuriyetin ilanıyla birlikte gelen köklü değişikliklere bakıldığında ayak seslerinin Tanzimat Fermanı’nda duyulduğu anlaşılacaktır. Bu durum da “cumhuriyetin ilanı sadece tabela değişikliğidir” tezini kuvvetlendiren önemli bir noktadır.

Sonuç olarak, Tanzimat Fermanı’nın Osmanlı Devleti için kritik değişiklikler içerdiği açık bir gerçektir. Bu değişikliklerin başında da egemenliğin padişahtan alınıp millete verilmesi olmakla birlikte devlet adamlarının statü değişikliği, vergi düzenlemeleri, vatani görev olarak zorunlu askerlik gibi başka maddeler de vardır. 1839’da Tanzimat ile gelen bu düzenlemeleri cumhuriyetin ilanına ve yapılan köklü inkılaplara zemin oluşturan, yol açan öncü değişiklikler olarak değerlendirmek tarihi vakıalara bütün olarak bakmanın getireceği bir sonuç olacaktır.

Hasan İNCEÖZ

16.06.2021

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kelam İlminin Doğuşu ve Önemli Ekoller

Resim
Kelam İlminin Doğuşu ve Önemli Ekoller İslam dini, efendimiz Hz. Muhammet’e (sav) 610 yılında gelen ilk vahiyle başlamış ve 632 yılında son vahiyle tamamlanmıştır. Bu süreçte İslam’a dair her türlü soru efendimiz tarafından cevaplanmış ve ihtilafa mahal verecek bir ortam oluşmamıştır. Efendimizin vefatının ardından kesin hükmü koyucu bir makamın artık olmayışıyla bazı sorulara net cevaplar bulunamamaya başlanmıştır. İslam’ın farklı coğrafyalar ve kültürlerle tanışmasıyla bu sorular artmış, cevaplar için müzakere ve münazara ortamları oluşmuştur. Bunun yanında Hz. Osman’ın şehadeti ve Hz. Ali’nin halifeliği sürecindeki yaşanan Müslümanların kendi içindeki siyasi ihtilafları itikadî hususlarda daha önce sorulmaya ihtiyaç dahi duyulmamış soruların doğmasına neden olmuştur. Tüm bu hadise ve durumlar da itikat (inanç) hususlarına cevap arayacak olan Kelam ilminin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu yazımızda kelamın doğuşunu ve dönemin başlıca ekolleri üzerinden de seyrini genel ha
Devamı

Osmanlı’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Modernleşme

Resim
  Osmanlı’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Modernleşme Osmanlı İmparatorluğu diğer büyük imparatorluklar gibi kurulup yükselmiş, sonra duraklamış ve gün gelmiş gerileyip yıkılmıştır. Osmanlı’nın bu dönemlendirmelerini yaparken hangi tarihi vakaların iki dönemi birbirinden ayıracağı meselesi uzun bir tartışma konusudur. Buna karşılık bu dönemlendirmeleri ayırırken tercih edilen vakalar birbirine yakın dönemlerdir, belirli bir tarihi değil de bir dönemi ya da süreci esas almak daha yerinde bir tercih olacaktır. Çünkü neticede büyük ve köklü bir imparatorluğun seyri bir günde değişmemektedir. Örneğin Osmanlı’nın 1774 yılında Rusya ile imzalamış olduğu Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı açısından çok önemli, manevi anlam da taşıyan bir hadisedir. Çünkü ilk defa halkı hem Türk hem Müslüman olan bir toprak parçası, Kırım, Osmanlı’nın elinden çıkmıştır. Bu anlaşma 21 Temmuz günü imzalanmış olsa da Osmanlı’yı bu yenilgiye götüren arkasında bir süreç vardır. Bu süreçleri ayrıntılı tahlil etmeden,
Devamı

Bir İdeoloji Olarak İslamcılık

Resim
  Bir İdeoloji Olarak İslamcılık İdeolojiyi bir grubun davranışlarına yön veren düşünceler bütünü olarak tanımlayabiliriz [1] . Dinlerin de insanların hayatlarında yönlendirici temel unsurlardan birini olduğunu düşündüğümüzde dini ideolojilerden de bahsetmek mümkün olacaktır. Dolayısıyla bu kavramlar çerçevesinde “İslamcılık” adıyla da bir ideolojinin var olduğunu söyleyebiliriz.   İslamcılık ideolojisinin de 19. yüzyılda ortaya çıktığını ve diğer ideolojilerde (Türkçülük, Batıcılık…) olduğu gibi Osmanlı coğrafyasında yaşanan siyasi, toplumsal, hukuki hatta bilimsel alanlardaki sorunlara ortak bir ana fikirle çözüm üretme hedefi taşıdığını söylemek mümkündür [2] . Tarihi arka plan da göz önüne alındığında görülmektedir ki: çeşitli gruplar, bulunduğu dönemin sıkıntılarına çeşitli referanslarla çözüm önerileri sunmuş ve kendi ideolojilerini inşa etmiştir. Dönemin İslami hassasiyeti yüksek olan grupları da çözüm önerilerini İslam’ı referans alarak getirmiş ve zamanla bu düşünceler bütün
Devamı